Współuzależnienie – rys ogólny

Przez długi czas zajmowano się alkoholizmem biorąc pod uwagę tylko osoby uzależnione. Przyglądając się temu, w pewnym momencie zaczęto dostrzegać, że problem nie dotyczy tylko samego alkoholika, ponieważ nałóg wpływa nie tylko na tę jedną osobę, ale całe otoczenie. Ciągłe nadużywanie substancji uzależniających zmienia relacje osób z nim przebywających, najczęściej współmałżonka/partnera i dzieci. Niszcząca siła całkowicie zmienia dotychczasowy rozkład praw i obowiązków, zaczynają stopniowo narastać frustracje u osób nie będących uzależnionymi, ponieważ są one zmuszone, siłą rzeczy, do koncentrowania swych myśli i działań wokół alkoholika i konsekwencjach jego nałogu.

Trudności na jakie napotykają na polu adaptacji do nowej sytuacji, doprowadzają do różnych reakcji z ich strony, z czego wyróżnia się dwie, najbardziej typowe.

Typowe reakcje najbliższych alkoholika

Pierwsza z nich to zerwanie więzi uczuciowych z alkoholikiem. Rodzina odcina się od takiej osoby i ponownie jednoczy. Zostawiona sama sobie osoba uzależniona, pozbawiona jest opieki i wsparcia najbliższych. Pozostaje jej poczucie niesprawiedliwości, skrzywdzenia, które staje się kolejnym powodem do picia. Chociaż problem nie zostaje rozwiązany, sam proces najczęściej przyspiesza, i przez to szybciej alkoholik osiąga swoje indywidualne dno, które często jest punktem zwrotnym skutkującym szukaniem fachowej pomocy i podjęciem leczenia.
Drugim typem reakcji rodziny jest uznanie, że osoba będąca w nałogu jest chora. Starając się jej pomóc, otaczają ją swoją opieką i podporządkowują się tej sytuacji. Wszystko kręci się wokół alkoholizmu, ponieważ najbliżsi błędnie pojmują pomoc i dopasowują się do nowego życia. Skupieni są na neutralizowaniu przykrych skutków nałogu. Z alkoholika przenosi się na resztę system zaprzeczeń i iluzji. Zmieniają się dotychczasowe relacje między domownikami, narasta również poczucie izolacji, ponieważ rodzina w obawie przed napiętnowaniem, odsuwa się od reszty społeczeństwa zrywając więzi towarzyskie. Takie pozorne wsparcie rodzinne, jakie tworzą, opóźnia cały proces zdrowienia a rodzinę naraża na wiele problemów psychologicznych, w tym współuzależnienie.

Definicja współuzależnienia

Współuzależnienie to termin określający wszystkie skutki psychologiczne, które wynikają z długotrwałego życia z alkoholikiem, powstałych w bezpośrednim związku z jego alkoholizmem. Powszechnie podziela się pogląd Wegscheider-Cruse, że współuzależnienie następuje u wszystkich osób, które były w związkach uczuciowych z osobą pod wpływem nałogu, czyli współmałżonków lub partnerów oraz dzieci, które miały jedno lub dwoje rodziców alkoholików albo dziadków.
Timmen Cermak jest amerykańskim psychiatrą, który od wielu lat zajmuje się osobami uzależnionymi od alkoholu. Dostrzegł problem współuzależnienia i zajął się nim bliżej publikując książki mające pomóc bliskim, którzy chcą wyjść z niego by wieść życie bez tego ciężkiego bagażu. Opracował systematykę, którą powszechnie stosuje się do rozpoznania współuzależnienia.

DDA – Dorosłe dzieci alkoholików

Wspomniane w definicji dzieci są ofiarami nałogu. Wkręcone w jego tryby są poddawane destrukcyjnym wpływom, które odciskają piętno na ich psychice. Skupienie uwagi dorosłych członków rodziny na alkoholizmie, wprowadza w życie dzieci poczucie niepewności i nieprzewidywalności. Staje się to przyczyną wypracowywania przez nich postawy obronnej i przyjmowania różnych ról, które mają pomóc w odnalezieniu się w nowej sytuacji. „Bohater“, „kozioł ofiarny“, „zagubione dziecko“,”maskotka“ to kilka z nich. W zależności od tego, które w kolejności jest dziecko, przyjmuje jedną z nich, np. „bohater“ to zazwyczaj najstarsze dziecko wczuwające się w podporę rodziny. Nad wiek dorosłe przejmuje obowiązki alkoholika, nie sprawia problemów. Jest grzeczne, nad wyraz obowiązkowe i odpowiedzialne. Najczęściej ma problemy z wypoczynkiem, nie jest w stanie odprężyć się, co może powodować dolegliwości fizyczne mające podłoże w psychice. Takie osoby mają tendencję do podejmowania w dorosłym życiu zawodów polegających na pomocy innym.

Typy ról społecznych wśród dzieci alkoholików

Najmłodsi członkowie rodziny alkoholika charakteryzują się różnymi typami ról społecznych. Wyróżnia się np.
– dzieci odpowiedzialne, które opiekują się bezradnymi rodzicami i rodzeństwem;
– dostosowujące się (obserwują bacznie otoczenie i szybko dostosowują się zachowaniem i myśleniem do wymogów danej sytuacji);
– łagodzące sytuację, czyli starające się zadowolić innych a tym samym, chcące odwrócić uwagę od tego, co się dzieje w ich rodzinie.
Ostatni typ dzieli się na dzieci, które w celu osiągnięcia pożądanego efektu stwarzają problemy lub błaznują.
Funkcjonowanie przez lata w takich warunkach pozostawia trwały ślad w postaci specyficznego zestawu cech np. poczucie odmienności, krytyczna samoocena, trudności w rozumieniu tego co jest normalne a co nie, pracoholizm i wiele innych. Najczęściej taki bagaż dzieci niosą w swoje dorosłe życie, co również zauważył kiedyś Timmen Cermak nazywając ich dorosłymi dziećmi alkoholików (DDA) i kierując do nich swoje książki , które pozwalają zrozumieć to wszystko, co się z nimi działo w dzieciństwie i to, co dzieje się z nimi w dorosłym życiu. Celem jest pokazanie tego, że nigdy nie jest za późno na wyleczenie – uwolnienie się od koszmarów przeszłości spędzonej z rodzicem-alkoholikiem.

Leczenie uzależnień i współuzależnień

Obecnie coraz prężniej działają grupy samopomocowe, które stają się popularną formą walki z uzależnieniami i współuzależnieniami. Są ogromnym wsparciem dla placówek publicznych, a w wielu przypadkach wyręczają je przejmując długoterminową opiekę nad potrzebującymi pomocy, zapewniają psychologiczną opiekę przewlekle chorym osobom.